TÀI NĂNG VIỆT

Ở TA LÀ CỎ DẠI, RA NGOÀI HÓA HOA QUÝ

Người Việt vốn chẳng thiếu thông minh. Nhưng đất nước này đôi khi giống như một khu vườn cảnh kỳ dị: cây nào xanh mướt, trổ hoa thật thì bị coi là cỏ dại, phải nhổ ngay kẻo che mất “cây quý.” Còn cây nào bằng nhựa, được sơn phết bóng loáng, lại được trân trọng đặt giữa phòng khách, thậm chí còn gắn bảng tên vàng chóe.

Oái oăm thay, bao nhiêu con người ở Việt Nam từng bị xem thường, chẳng là gì, nhưng khi sang Mỹ, Úc, Nhật lại hóa thành “ngọc quý”: có người góp mặt trong các viện nghiên cứu, có Khoa học gia Dương Nguyệt Ánh, người được mệnh danh là “Bomb Lady”, có người làm rạng danh trong các trường đại học, bệnh viện lớn, hay được chính quyền sở tại trọng dụng. Đơn giản thôi: ở đó, người ta nhìn vào năng lực thật, chứ không dò hộ khẩu, tra phả hệ, hay lật danh thiếp in mực đỏ.

Trong khi ấy, ở ta vẫn nhan nhản cảnh: cây nhựa thì được tung hô rầm trời, cây thật thì quẳng ra sau vườn. Người ta sợ tài năng hơn cả mưa bão; thấy ai giỏi thì tìm cách dìm, ai sáng thì lập tức che. Thế là tài năng bị ém chặt, trí thức bị lãng phí, còn những “cây cảnh nhựa” ngày ngày phát biểu hùng hồn dưới khẩu hiệu “Dân giàu, nước mạnh”, nghe sao mà rỗng toác.

Rồi đến khi có người Việt thành danh ở trời Tây, báo chí quốc tế ca ngợi rầm rộ, thì trong nước ta lại hớn hở vỗ ngực khoe: “Ấy, người đó gốc Việt đấy nhé!” Nghe vừa tự hào vừa chua chát. Bởi nghĩ cho kỹ, nếu họ không rời quê hương, có lẽ cũng chỉ mãi là một cái bóng lặng lẽ, sống lay lắt và héo khô trong lãng quên.

Nhìn sang Israel mới thấy sự đối nghịch. Một dải đất nhỏ xíu, sa mạc khô cằn, chẳng có mấy tài nguyên, vậy mà họ biến sa mạc thành vườn hoa, biến thiếu thốn thành sáng tạo, dựng lên quốc gia khởi nghiệp công nghệ tầm cỡ. Người Do Thái chẳng dựa vào “con ông cháu cha,” nhưng có văn hóa trọng trí tuệ, đề cao sáng tạo, biết quý từng cái đầu biết nghĩ.

Còn Việt Nam ta? Rừng vàng biển bạc, đồng bằng màu mỡ, tài nguyên phong phú, nói chung là cái gì cũng có. Nhưng người giỏi thì không có đất dụng võ, còn kẻ có võ thì toàn võ … miệng. Ý tưởng táo bạo thường bị dập từ trong trứng, còn những dự án “hoành tráng” thì nhiều khi chỉ là cây cảnh nhựa trưng cho đẹp, xong để bụi phủ.

Israel, từ sa mạc khô cằn mà nở hoa. Việt Nam, từ đồng xanh bát ngát mà mọc lên toàn cây nhựa bóng loáng. Khác biệt không phải ở đất, mà ở cách dùng người: một bên nuôi dưỡng nhân tài như hạt giống quý, một bên xem nhân tài như cỏ dại cần nhổ để khỏi che mất “cây cảnh nhà quan.”

Nghĩ mà đau: cái đáng sợ không phải là ta nghèo, mà là ta nghèo ngay trên mảnh đất giàu; ta yếu ngay giữa một dân tộc chẳng hề kém thông minh.

Thế nên, Việt Nam không thiếu nhân tài, chỉ thiếu tầm nhìn để nuôi dưỡng nhân tài. Nếu vẫn giữ thói quen trọng hình thức, chuộng quan hệ, thì đến nghìn năm sau, câu “Dân có giàu thì nước mới mạnh” cũng chỉ để treo cho… gió đọc mà thôi.