Người xưa có câu: “Cờ bạc là bác thằng bần”, nhưng xin thưa, nếu bác ấy mà đọc “Đánh cờ người” của Hồ Xuân Hương thì chắc sẽ không dám cấm con cháu chơi cờ nữa. Vì sao ư? Vì đây là một ván cờ... không giống ai, không giống gì, và cũng không giống cờ luôn!
Người bình thường chơi cờ thì ra quán nước đầu ngõ, dưới gốc đa, miệng ngậm điếu thuốc, tay kê tướng, mắt gườm gườm nhìn nhau như thể vừa thua một con xe là sứt mẻ tình anh em ba đời. Còn cờ người của Hồ Xuân Hương? Ồ, không khói thuốc, không ồn ào. Chỉ có “chàng” với “thiếp”, trong đêm khuya thanh vắng, đèn thắp sáng trưng… rồi “hẹn rằng đấu trí mà chơi”. Quý vị thấy chưa, chưa chơi mà đã thấy… kỳ rồi!
Ngay từ câu mở đầu:
“Chàng với thiếp đêm khuya trằn trọc,
Đốt đèn lên đánh cuộc cờ người.”
– Ô hô, trằn trọc thì người ta thường uống ly sữa, đọc vài trang sách, hoặc mở nhạc Bolero gối đầu nằm khóc. Ai đời lại hứng chí “đánh cờ” lúc nửa đêm! Mà đánh kiểu gì? Xin thưa, cờ người, nghĩa là quân cờ… bằng người. Nhưng người ở đây không phải mượn “đám trẻ làng” ra sân đình mặc áo xanh đỏ như mấy lễ hội đâu. Mà là... người đánh với người, tự thân hai nhân vật chính ra sân luôn!
Bàn cờ thì ở đâu? Có cần hỏi không? Rõ ràng là trong phòng, có đèn, có “quân trắng quân đen”, có nước đi, có nước lùi. Cờ vua, cờ tướng gì cũng thua cờ này!
“Quân thiếp trắng, quân chàng đen,
Hai quân ấy chơi nhau đà đã lửa.”
– Đó, vừa vào trận là “chơi nhau đà đã lửa”! Không biết ai đang chơi ai, nhưng rõ là bên nào cũng nhiệt huyết!
Đặc biệt, nước cờ đầu tiên:
“Thoạt mới vào chàng liền nhảy ngựa,
Thiếp vội vàng vén phứa tịnh lên.”
– Hỏi thật, có ai nhảy ngựa mà nhanh gọn như chàng? Vừa nhập cuộc là nhảy! Còn nàng thì cũng đâu vừa, vén ngay “tịnh” (mành màn) như sẵn sàng... ứng biến linh hoạt. Quả là kỳ thủ thời xưa đâu chỉ nhanh tay, mà còn nhanh trí và nhanh... đủ thứ!
Mà trong cờ, thế bí là chuyện thường. Nhưng ở đây, “thiếp sợ bí, thiếp liền ghểnh sĩ” – ôi chao, chữ “ghểnh sĩ” này mà đưa ra thi học sinh giỏi chắc giáo viên cũng phải xin nghỉ phép vì... đỏ mặt! Nhưng Hồ Xuân Hương thì khác. Cụ viết cái gì cũng khiến người ta vừa ngại ngùng, vừa cười khúc khích, lại vừa... phục sát đất vì quá khéo.
Càng chơi, càng thấy... không đơn giản. Nàng bị chàng dú dí tốt đầu vô cung, rồi nước pháo đã nổ đùng ra chiếu – đọc tới đây xin phép khán giả, đừng tưởng tượng quá nhiều. Mặc dù rõ là tưởng tượng... mới vui!
Cao trào là khi:
“Chàng bảo chịu, thiếp rằng chửa chịu,
Thua thì thua, quyết níu lấy con.”
– Câu này mà ai chưa yêu, chưa trải đời thì đọc nghe… lạ tai. Nhưng ai từng đánh trận tình yêu thì hiểu ngay cái “quyết níu lấy con” này nó thấm như thế nào. Một cuộc chơi mà không ai muốn thua, dù có thua… cũng phải “níu”, cho trọn tình, trọn nghĩa, trọn ván cờ.
Và cái kết thì quả là nghệ sĩ:
“Khi vui nước nước non non,
Khi buồn lại giở bàn son quân ngà.”
– Ấy là khi cuộc chơi kết thúc, còn lại chỉ là son phấn, là những quân ngà lặng lẽ nằm yên. Giống như tình yêu, khi rực rỡ thì cháy bỏng như nước lửa cờ vua, khi tàn rồi thì son cũng nhạt, ngà cũng buồn. Nhưng ván cờ ấy, dù thua hay thắng, cũng là một kỷ niệm đẹp – vừa duyên dáng, vừa táo bạo, vừa đậm chất Hồ Xuân Hương.
Thế mới thấy, cụ Hồ không viết cờ để chơi, mà chơi để viết. Mỗi chữ như một nước cờ, vừa thanh vừa tục, vừa dí dỏm vừa sâu sắc. Đọc xong ta chợt ngẫm: trong tình yêu, ai cũng là kỳ thủ. Quan trọng không phải ai thắng, ai thua. Mà là có chịu vào ván, có dám “đánh” hết mình, có can đảm mà “ghểnh sĩ” và “nhảy ngựa” khi đời gọi tên!
Thiện tai, Hồ Xuân Hương!
Chơi cờ thế này thì xin thưa… cả đời cũng không chán!
No comments:
Post a Comment